Oogafwijkingen

Wat is een oogafwijking?

Een oogafwijking is meestal een refractieafwijking, ook wel een brekingsafwijking genoemd. Het is een zichtprobleem dat ontstaat doordat de vorm of werking van het oog afwijkt, waardoor je niet scherp ziet. Refractie betekent letterlijk ‘lichtbreking’. Bij een goed functionerend oog wordt het licht dat het oog binnenkomt precies zo gebroken dat het scherp op het netvlies valt. Als dat niet gebeurt – bijvoorbeeld omdat het oog te lang of te kort is, of de kromming van het hoornvlies afwijkt – is er sprake van een refractie- of brekingsafwijking. Het gevolg is dat je wazig ziet, omdat het beeld vóór of achter het netvlies terechtkomt in plaats van erop. Een oogafwijking is dus geen ziekte, maar een afwijking in de manier waarop het oog licht verwerkt. Toch kunnen ook oogafwijkingen grote impact hebben, zeker als het zicht niet goed gecorrigeerd wordt.

Welke oogafwijkingen zijn er?

Oogafwijkingen komen vaak voor. Naar schatting heeft 60% van de mensen in Nederland een oogafwijking. Vaak gaat het om een van deze veelvoorkomende oogafwijkingen.

De meest voorkomende oogafwijkingen:

• Bijziendheid (myopie)
• Verziendheid (hypermetropie)
• Cilinderafwijking (astigmatisme)
• Ouderdomsverziendheid (presbyopie)
• Scheelzien (strabisme)
• Een lui oog (amblyopie)
• Kleurenblindheid
• Wiebelogen (nystagmus)

Bijziendheid (myopie)

Bijziendheid is een van de meest voorkomende oogafwijkingen. Als je bijziend bent, zie je voorwerpen van dichtbij scherp, maar dingen in de verte niet. De oorzaak is een oogbol die iets te lang is of hoornvlies dat te bol is. Hierdoor wordt het licht dat het oog binnenkomt vóór het netvlies gebundeld in plaats van erop. Dit zorgt voor een onscherp beeld van dingen op afstand. Bijziendheid ontstaat meestal op jonge leeftijd en verergert vaak als je ouder wordt.

Bijziendheid is goed te corrigeren met een bril of contactlenzen met min-glazen. Deze min-glazen zorgen ervoor dat het licht iets wordt gespreid, zodat het alsnog precies op het netvlies valt. In sommige gevallen kan ook een ooglaserbehandeling uitkomst bieden bij deze oogafwijking.

Bijziendheid: een oogafwijking die mogelijk een oogaandoening veroorzaakt

Het is belangrijk om bijziendheid serieus te nemen, want in ernstige gevallen van deze oogafwijking kan het risico op oogziektes op latere leeftijd toenemen. Er kunnen bijvoorbeeld slijtplekken van de gele vlek van het netvlies ontstaan, er kan een netvliesbloeding optreden of een netvliesloslating. Daarnaast hebben mensen met hoge myopie (brilsterkte -6 of hoger) grote kans op het krijgen van cataract (staar) en glaucoom. Eén op de drie mensen met hoge myopie wordt slechtziend.

Een oogaandoening die slechtziendheid veroorzaakt, heeft grote invloed op je leven. Waar een bril helpt om het zicht te herstellen bij een oogafwijking zoals bijziendheid, is dat bij slechtziendheid niet het geval. Je kunt dan zelfs met een bril op niet meer goed zien en hebt een visuele beperking. Het Bartiméus Fonds zorgt dat mensen die leven met een visuele beperking nog steeds volop kunnen leven. Help jij ons mee? Doneer aan het Bartiméus Fonds en zorg dat mensen met een visuele beperking het leven kunnen leiden dat zij willen leiden.

Maak het verschil voor mensen met een visuele beperking!

Doneer nu! »

Verziendheid (hypermetropie)

Verziendheid, ook wel hypermetropie genoemd, is het tegenovergestelde van bijziendheid. Als je verziend bent, kun je moeilijk scherpstellen op voorwerpen dichtbij, maar zie je dingen in de verte wel scherp. Dit komt doordat het oog te kort is of de kromming van het hoornvlies te vlak. Hierdoor valt het licht dat het oog binnenkomt achter het netvlies, waardoor het beeld onscherp is.

Als verziendheid niet gecorrigeerd wordt, kan dit leiden tot vermoeide ogen, hoofdpijn en wazig zicht bij activiteiten zoals lezen of werken op een computer. Een bril met plus-glazen corrigeert deze oogafwijking door het licht naar voren te buigen, zodat het precies op het netvlies valt. Net als bij bijziendheid kan ook de oogafwijking verziendheid in de loop der tijd verslechteren. In dat geval heb je een bril met een hogere sterkte nodig.

Cilinderafwijking (astigmatisme)

Bij de oogafwijking astigmatisme is het hoornvlies of de ooglens niet mooi rond, maar ovaal van vorm. Hierdoor wordt het licht dat het oog binnenkomt op een onregelmatige manier gebroken. Het licht komt niet samen op één scherp punt op het netvlies, maar wordt op meerdere plekken verspreid. Het gevolg is een wazig of vervormd beeld – zowel van dichtbij als veraf.

Oogafwijkingen met cilinder komen vaak voor in combinatie met bijziendheid of verziendheid. En veel mensen hebben deze oogafwijking zonder dat ze het zelf direct merken; de afwijking ontstaat vaak langzaam, waardoor je brein zich aanpast aan het afwijkende zicht en het gedeeltelijk corrigeert. Je went dan onbewust aan het minder scherpe beeld. Klachten ontstaan meestal pas bij inspannend kijkwerk, zoals lezen, autorijden of langdurig werken achter een beeldscherm. Dan kun je last krijgen van hoofdpijn, vermoeide ogen of moeite met scherpstellen.

Een bril of contactlenzen met een speciale cilindersterkte kunnen deze oogafwijking goed corrigeren. Ze zorgen ervoor dat het licht weer netjes op één plek op het netvlies samenkomt, zodat je weer scherp ziet. Ook bij een cilinderafwijking kan je zicht in de loop van de tijd veranderen, waardoor een aanpassing van je bril of lenzen nodig is.

Ouderdomsverziendheid (presbyopie)

Ouderdomsverziendheid, of presbyopie, is een oogafwijking die bijna iedereen op latere leeftijd krijgt. Oogafwijkingen bij ouderen ontstaan vanaf een jaar of 40 en horen bij het natuurlijke verouderingsproces van het oog. Als je presbyopie hebt, wordt het steeds moeilijker om dingen van dichtbij scherp te zien, zoals kleine letters in een boek of op je telefoon.

Ouderdomsverziendheid ontstaat doordat de ooglens met de jaren minder flexibel wordt. In een jong oog kan de lens gemakkelijk van vorm veranderen om scherp te stellen op voorwerpen dichtbij. Bij ouderdomsverziendheid lukt dat niet meer goed, waardoor het beeld wazig wordt. Moet je je armen steeds verder uitstrekken om een tekst scherp te kunnen zien? Grote kans dat er sprake is van ouderdomsverziendheid.

Met een leesbril of multifocale bril is ouderdomsverziendheid goed te corrigeren. Een leesbril vergroot het beeld en buigt het licht zo dat het weer op de juiste manier op het netvlies valt. Ook contactlenzen of een ooglaserbehandeling kunnen in sommige gevallen uitkomst bieden. De mate van ouderdomsverziendheid neemt in de loop van de tijd toe, waardoor dit ook een van de oogafwijkingen is waarbij je brilsterkte regelmatig aangepast moet worden.

Scheelzien (strabisme)

In tegenstelling tot veel andere oogafwijkingen, is scheelzien, ook wel strabisme genoemd, een oogafwijking die direct opvalt. Bij deze oogafwijking staan de ogen niet allebei in dezelfde richting. Het ene oog kijkt recht vooruit, terwijl het andere oog naar binnen, naar buiten, omhoog of omlaag wijst. Dit komt doordat de samenwerking tussen de oogspieren niet goed verloopt. Scheelzien kan al op jonge leeftijd ontstaan, maar ook op latere leeftijd optreden. In dat laatste geval is het scheelzien vaak een gevolg van een oogspierverlamming of een andere oogaandoening.

De behandeling van scheelzien hangt af van de oorzaak en ernst van de afwijking. Vaak wordt begonnen met een bril die de oogafwijking corrigeert. Soms wordt een oog afgeplakt om het andere oog te trainen of worden er oefeningen gedaan om de samenwerking te verbeteren. In sommige gevallen is een operatie nodig om de oogspieren recht te zetten.

Scheelzien: een oogafwijking die mogelijk wordt veroorzaakt door een onderliggende oogziekte

Scheelzien wordt in sommige gevallen veroorzaakt door een onderliggende oogaandoening. Zo veroorzaakt de ziekte van Graves soms ook strabisme. Daarnaast kan de oogziekte van Graves er ook voor zorgen dat je slechtziend of blind wordt. Zonder visuele beperking is het lastig voor te stellen hoe het is als je (plotseling) slechtziend bent. Om je hier een beeld van te geven, heeft het Bartiméus Fonds de bestellen-in-60-tellen-uitdaging ontwikkeld.

Bestellen-in-60-tellen-uitdaging

De bestellen-in-60-tellen-uitdaging is een interactieve manier om je in te leven in mensen met een visuele beperking. Klik je op de link, dan kom je terecht op een webshop. In deze webshop ervaar je hoe het is om online een bestelling te plaatsen als je een oogaandoening hebt. Lukt het jou om de bestellen-in-60-tellen-uitdaging te voltooien? Dan maak je kans op mooie prijzen!

Een lui oog (amblyopie)

Een lui oog, in medische termen wordt deze oogafwijking amblyopie genoemd, ontstaat wanneer één oog zich in de kindertijd niet goed ontwikkelt. Het oog zelf is meestal gezond, maar het beeld dat via dat oog binnenkomt wordt door de hersenen onderdrukt of genegeerd. Hierdoor leert het oog niet goed kijken en blijft het zicht in dat oog achter. Een lui oog wordt vaak veroorzaakt doordat het oog scheel staat of doordat er een groot verschil in sterkte is tussen beide ogen.

Amblyopie ontstaat meestal voor het zevende levensjaar en wordt vaak opgemerkt tijdens een oogtest bij het consultatiebureau of op school. Omdat het oog nog in ontwikkeling is, is het belangrijk om er – zoals eigenlijk voor alle oogafwijkingen geldt – op jonge leeftijd bij te zijn. Hoe eerder de behandeling van deze oogafwijking start, hoe groter de kans dat het zicht zich nog verbetert.

De behandeling van een lui oog bestaat meestal uit het afplakken van het sterke oog, zodat het luie oog gedwongen wordt om te kijken en zich te ontwikkelen. Soms is ook een bril nodig om de onderliggende oogafwijking te corrigeren. En in sommige gevallen worden speciale oogdruppels gebruikt om het goede oog tijdelijk ‘wazig’ te maken.

Kleurenblindheid

Kleurenblindheid is een erfelijke oogafwijking waarbij je bepaalde kleuren minder goed of helemaal niet kunt onderscheiden. De meest voorkomende vorm is rood-groen-kleurenblindheid. Mensen met deze vorm kunnen rood- en groentinten moeilijk van elkaar onderscheiden, terwijl blauw en geel meestal wél goed worden waargenomen. In zeldzame gevallen komt volledige kleurenblindheid voor, waarbij de wereld in grijstinten wordt gezien.

Kleurenblindheid ontstaat doordat de kegeltjes in het netvlies – de cellen die kleur waarnemen – niet goed functioneren of ontbreken. Omdat het zicht verder scherp is, wordt kleurenblindheid soms pas laat ontdekt, bijvoorbeeld bij het leren van kleuren op school of bij het werken met kleurcodes.

Hoewel kleurenblindheid niet te genezen is en ook niet te corrigeren met een bril of lenzen, zijn er wel hulpmiddelen die het dagelijks leven kunnen ondersteunen. Zo zijn er speciale apps die kleuren benoemen via de camera van je telefoon, kleurfilters die het contrast verbeteren op beeldschermen en brillen die voor sommige mensen het kleuronderscheid versterken.

Het belang van toegankelijkheid bij kleurenblindheid en andere oogafwijkingen en oogaandoeningen

Steeds meer ontwerpers houden rekening met kleurenblindheid, bijvoorbeeld in kaarten, diagrammen of verkeersinformatiesystemen, door naast kleur ook vormen, tekst of patronen te gebruiken. Maar het is belangrijk dat er bij ontwerpen niet alleen rekening wordt gehouden met mensen die kleurenblind zijn, maar ook met mensen die slechtziend of blind zijn. Want hoewel er steeds meer hulpmiddelen zijn voor mensen met een zintuiglijke beperking van het zicht, is onze samenleving nog steeds niet voldoende toegankelijk voor mensen met een visuele beperking.

Het Bartiméus Fonds zet zich in om onze samenleving zo snel mogelijk inclusief te maken voor mensen die blind of slechtziend zijn. Dit doen we bijvoorbeeld door toegankelijkheid onderdeel van het curriculum te laten worden. Maar ook door te zorgen dat audiodescriptie op steeds meer plekken beschikbaar is. Daarnaast steunen we de ontwikkeling van innovatieve hulpmiddelen, zoals een indoornavigatie-app en voelbare topografische kaarten.

Maar om ons uiteindelijke doel te bereiken: een inclusieve samenleving voor alle mensen met een visuele beperking, hebben we jouw hulp nodig. Met jouw steun kunnen we zorgen dat mensen met een visuele beperking ook volop kunnen meedoen in de maatschappij. Zorg jij dat mensen die blind of slechtziend zijn het leven kunnen gaan leiden dat zij willen leiden?
Doneer nu! »

Wiebelogen (nystagmus)

Bij de oogafwijking nystagmus bewegen de ogen onwillekeurig heen en weer. Deze bewegingen kunnen horizontaal, verticaal of ronddraaiend zijn. Heb je deze oogafwijking, dan is het lastig om je zicht op één punt te richten, wat kan zorgen voor een wazig of wiebelend beeld. Soms krijgt iemand last van wiebelogen als gevolg van een neurologische aandoening, een andere oogafwijking, een oogziekte of een beschadiging aan het evenwichtsorgaan. Maar in de meeste gevallen is nystagmus aangeboren.

De oogafwijking nystagmus: het verhaal van Djayden

De aangeboren oogafwijking nystagmus wordt vaak al op jonge leeftijd opgemerkt. Zo ook bij Djayden. Toen Djayden een paar maanden oud was, merkte de arts van het consultatiebureau op dat zijn ogen druk heen en weer bewogen. Hij werd doorverwezen naar het Diagnostisch Centrum van Bartiméus en hier bleek dat Djayden de oogafwijking nystagmus heeft.

Maar heeft Djayden alleen wiebelogen, of is er meer aan de hand? Met die vraag hebben de ouders van Djayden jarenlang rondgelopen. Nystagmus kan namelijk een symptoom zijn van een onderliggende oogaandoening. Djayden was alleen nog te klein om een juiste diagnose te stellen; hij vond het oogonderzoek erg eng. Gelukkig kwam daar verandering in toen Bartiméus kindgerichte apparatuur kon aanschaffen. Het is te danken aan het Bartiméus Fonds – en in het bijzonder de donateurs van het Bartiméus Fonds – dat Bartiméus nu deze speciale kindgerichte apparatuur heeft. Vind jij ook dat er nog meer middelen moeten komen om kinderen beter, sneller én kindvriendelijker te onderzoeken? Zodat zij niet net zoals Djayden jarenlang op een diagnose moeten wachten? Maak oogonderzoek bij kinderen mogelijk en doneer aan het Bartiméus Fonds!

Dankzij de nieuwe kindgerichte apparatuur was het oogonderzoek voor Djayden niet meer zo spannend en kon er met zekerheid een diagnose worden gesteld: Djayden heeft alleen de oogafwijking nystagmus en geen onderliggende oogaandoening. Je leest hier het hele verhaal van Djayden.

Een oogafwijking of oogaandoening: wat is het verschil?

Djayden uit het ervaringsverhaal hierboven heeft dus alleen de oogafwijking nystagmus en geen onderliggende oogziekte die de wiebelogen veroorzaakt. Maar wat is nu precies het verschil tussen een oogafwijking en een oogaandoening? Het verschil tussen oogafwijkingen en oogaandoeningen zit vooral in de aard van het probleem. Een oogafwijking is meestal een refractieafwijking wat zorgt voor een zichtprobleem. Er is iets aan de hand met de vorm of werking van het oog, waardoor je niet scherp ziet. Bij een oogaandoening of oogziekte heeft iemand een medische ziekte of aandoening aan het oog. Dit kan gaan om iets wat tijdelijk, chronisch en/of erfelijk is. In sommige gevallen is er sprake van een progressieve oogziekte die blindheid veroorzaakt en verliest iemand steeds meer van diens zicht.

Enkele voorbeelden van oogaandoeningen zijn: staar, glaucoom, maculadegeneratie, retinitis pigmentosa en een oogzenuwontsteking. Een oogaandoening moet vaak medisch behandeld worden en kan invloed hebben op het zicht en de gezondheid van het oog zelf. Mensen met een oogziekte zijn of worden vaak slechtziend of blind, bij oogafwijkingen is de kans hierop kleiner.

Een oogafwijking als symptoom van een oogziekte

Oogafwijkingen kunnen ook het symptoom zijn van een onderliggende oogziekte. In dat geval wordt er in eerste instantie meestal gedacht dat iemand alleen een oogafwijking heeft en wordt deze gecorrigeerd met bijvoorbeeld een bril. Maar op een gegeven moment wordt het zich van deze persoon dan zo slecht en/of treden er andere symptomen op waardoor uiteindelijk blijkt dat de oogafwijking wordt veroorzaakt door een oogziekte.

Oogafwijkingen die een oogziekte blijken te zijn: het verhaal van Fiene, Iefke en Lenne

Fiene, Iefke en Lenne verliezen langzaamaan hun zicht door de erfelijke, progressieve oogziekte retinitis pigmentosa (RP). Maar dat zij deze aandoening hebben, was lange tijd onbekend. In eerste instantie werd er gedacht dat het alleen om een oogafwijking ging.

Moeder Lieneke Hogervorst vertelt: ‘Het begon allemaal met onze middelste dochter Iefke. Toen ze 1,5 jaar oud was, hadden we al het idee dat ze slecht zag. Er waren signalen, maar we dachten dat ze – net als haar zus – gewoon een bril nodig zou hebben.’ Op driejarige leeftijd werd Iefke haar zicht getest bij het consultatiebureau. Ze scoorde erg slecht op de oogtestjes en werd doorverwezen naar de oogarts. Uiteindelijk blijkt uit aanvullend ERG-netvliesonderzoek bij Bartiméus dat Iefke RP heeft en nog maar 10 tot 20 procent zicht heeft.

Oudste dochter Fiene draagt een bril en ziet ook al van jongs af aan slecht in het donker. Omdat nachtblindheid één van de symptomen is van RP, wordt ook zij getest. Uit netvliesonderzoek bij Bartiméus blijkt dat de oogafwijking van Fiene wordt veroorzaakt door RP. Inmiddels was jongste dochter Lenne geboren en ook zij blijkt RP te hebben. Lees hier het verhaal van familie Hogervorst.

Het belang van Ambulante begeleiding van Bartiméus

Het was voor het gezin Hogervorst een grote schok dat alle drie de kinderen de oogaandoening retinitis pigmentosa hebben. De ziekte is progressief, waardoor de meiden steeds meer van hun zicht verliezen. Gelukkig kan het gezin direct na diagnose op steun van Bartiméus rekenen. Met hulp van de ambulante begeleiding van Bartiméus leren zowel de ouders als Fiene, Iefke en Lenne hoe zij het beste met de oogaandoening kunnen omgaan. Zo kunnen deze kinderen met een visuele beperking gewoon naar school dankzij hulpmiddelen, is er aandacht voor mobiliteit en worden ook sociale aspecten meegenomen. Want hoe sluit je bijvoorbeeld vriendschappen als je beperkt wordt in je zicht? Verder besteden de ambulante begeleiders van Bartiméus veel aandacht aan het leren accepteren van de oogaandoening.

Het is mede te danken aan de donateurs van het Bartiméus Fonds dat gezinnen zoals die van Fiene, Iefke en Lenne kunnen rekenen op begeleiding. Door hun giften kunnen wij van het Bartiméus Fonds zorgen dat mensen met een visuele beperking de ondersteuning krijgen die zij nodig hebben om mee te doen in de maatschappij. Wij willen nóg meer mensen helpen, maar hiervoor hebben we ook jouw hulp nodig. Help jij ons mensen die blind of slechtziend zijn te helpen?
Doneer nu! »

Wie is het Bartiméus Fonds?

Het Bartiméus Fonds is er voor alle mensen met een visuele beperking. Elke dag weer halen wij alles uit de kast om te zorgen dat mensen die blind of slechtziend zijn volop kunnen leven. Wij dromen van een toekomst waarin het niet uitmaakt hoeveel procent je ziet, omdat iedereen 100% kan leven. Onze ambitie is dat Nederland in 2032 het inclusiefste land ter wereld is voor mensen die slechtziend of blind zijn. We vertellen je graag meer over onze missie en visie.

Wat doet het Bartiméus Fonds voor mensen met een visuele beperking?

Met ons werk zorgen wij er op verschillende manieren voor dat mensen die blind of slechtziend zijn volop kunnen leven. In de eerste plaats ondersteunen we het werk van Bartiméus. Daarnaast subsidiëren we innovatieve initiatieven van derden én ontwikkelen we onze eigen projecten. Onze projecten richten zich op drie thema’s: mobiliteit, onderwijs en werk, en vrije tijd. Natuurlijk willen we zeker weten dat onze projecten echt het verschil maken, daarom meten we onze impact constant. In 2024 hebben wij het verschil gemaakt voor 350.000 mensen met een visuele beperking in Nederland. Een resultaat waar we trots op zijn, maar we hebben nog grotere doelen voor ogen. Lees alles over onze resultaten en plannen.

Steun het Bartiméus Fonds

Om impact te maken en blijven maken voor mensen die blind of slechtziend zijn, hebben we jouw hulp nodig. Want zonder onze donateurs kunnen wij niet bestaan. We zijn heel erg blij met een eenmalige donatie. Maar wil jij echt verschil maken in het leven van mensen met een visuele beperking, doneer dan periodiek een bedrag naar keuze. Of kies ervoor om na te laten aan het Bartiméus Fonds. Met deze bijzondere manier van geven kunnen wij in de toekomst het verschil blijven maken voor mensen met een visuele beperking.

Heb je de financiële middelen niet om geld te doneren of kom je graag persoonlijk in actie, dan kun je ons ook helpen met je tijd. Houd bijvoorbeeld een digitale collecte. Of bak koekjes, start een sponsorloop, organiseer een kofferbakmarkt of kom op een andere manier in actie. Wil jij je graag samen met anderen inzetten voor het Bartiméus Fonds? Geld inzamelen met je organisatie, zoals je kerk, school of bedrijf kan ook! Wist je dat wij samenwerken met verschillende bedrijfsfondsen? Zo hebben we met het KPN Mooiste Contact Fonds en de AFAS-Foundation belangrijke projecten gerealiseerd op het gebied van audiodescriptie. Hierdoor is er nu een gesproken beeldbeschrijving beschikbaar bij verschillende online video’s en musicals.

Meer weten over audiodescriptie? Kijk het webinar over audiodescriptie terug. En ook vermogensfondsen en familiestichtingen dragen een steentje bij aan ons werk. Wil je meer informatie ontvangen of heb je vragen over doneren aan het Bartiméus Fonds? Wij zitten klaar om je te helpen. Via ons contactformulier kun je gemakkelijk contact met ons opnemen.

Doneren aan het Bartiméus Fonds, de keuze is reuze! Of je nu direct geld overmaakt of een inzamelingsactie begint: als donateur van het Bartiméus Fonds ben jij écht van betekenis. Jij zorgt ervoor dat wij het verschil maken en blijven maken voor mensen met een visuele beperking. Deze personen zien het misschien niet (goed), maar ze merken het wel! Want dankzij jouw donatie aan het Bartiméus Fonds wordt onze droom steeds meer werkelijkheid: een inclusieve samenleving voor mensen die blind of slechtziend zijn.